เหงือกอักเสบ: สาเหตุ อาการ วิธีรักษา และวิธีป้องกันไม่ให้ลุกลาม

เหงือกอักเสบคือภาวะที่ขอบเหงือกบวมแดงและไวต่อการระคายเคืองจากคราบพลัคและหินปูนที่สะสมมากเกินไป ภาวะนี้มักเริ่มอย่างเงียบๆ ด้วยเลือดออกเล็กน้อยตอนแปรงฟันหรือใช้ไหมขัดฟัน แต่หากปล่อยทิ้งไว้สามารถลุกลามลงสู่เนื้อเยื่อรองรับฟันจนกลายเป็นปริทันต์อักเสบที่ทำให้ฟันโยกและเสี่ยงสูญเสียฟันได้ การรู้ทันสัญญาณตั้งแต่ต้นจึงสำคัญมาก เพราะเหงือกอักเสบมักดีขึ้นได้เร็วเมื่อทำความสะอาดถูกวิธีและรับการรักษาที่เหมาะสม บทความนี้สรุปตั้งแต่ความหมาย อาการ สาเหตุ การตรวจ การรักษา ไปจนถึงแผนดูแลที่บ้านและแนวทางป้องกัน เพื่อให้คุณกลับมามีช่องปากที่สะอาด สดชื่น และมั่นใจในรอยยิ้มทุกวัน

เหงือกอักเสบคืออะไร แตกต่างจากปริทันต์อักเสบอย่างไร

เหงือกอักเสบเป็นการอักเสบเฉพาะที่ของขอบเหงือกรอบคอฟันซึ่งเกิดจากคราบพลัคที่หมักหมมจนแบคทีเรียสร้างสารพิษระคายเนื้อเยื่อ เหงือกจะบวม แดง และเลือดออกง่ายเมื่อถูกแปรงหรือใช้ไหมขัดฟัน หากยังสะสมต่อเนื่องคราบพลัคจะกลายเป็นหินปูนแข็งตัวแน่นทำให้เหงือกยิ่งระคายมากขึ้น ต่างจากปริทันต์อักเสบที่เกิดเมื่อการอักเสบลุกลามลงลึกไปยังเอ็นยึดฟันและกระดูก ทำให้ร่องเหงือกลึก ฟันโยก และเสี่ยงสูญเสียฟันมากกว่าเดิม การแยกสองภาวะนี้ช่วยให้คุณตัดสินใจรักษาได้ทันท่วงที เพราะเหงือกอักเสบยังย้อนกลับได้ง่ายเมื่อเริ่มดูแลทันที

อาการเหงือกอักเสบที่ควรสังเกต

อาการเด่นของเหงือกอักเสบคือเหงือกบวมแดงและเลือดออกขณะแปรงหรือใช้ไหมขัดฟันซึ่งเป็นสัญญาณเตือนว่าขอบเหงือกกำลังระคายเคืองจากคราบพลัค นอกจากนี้หลายคนมีอาการเสียวฟันช่วงคอฟัน เหม็นกลิ่นปากบ่อย และรู้สึกเหมือนขอบเหงือกนุ่มหรือยุ่ยกว่าปกติ บางรายสังเกตเห็นเหงือกร่นเล็กน้อยหรือมีคราบขาวเหลืองเกาะตามคอฟันที่แปรงไม่ออกง่าย การรับรู้สัญญาณเหล่านี้ตั้งแต่เนิ่นๆ ช่วยให้คุณปรับการทำความสะอาดและเข้าพบทันตแพทย์ได้ตรงเวลา การปล่อยอาการเล็กน้อยให้เรื้อรังคือปัจจัยสำคัญที่ผลักภาวะนี้ให้ยากขึ้นโดยไม่จำเป็น

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง

ต้นตอหลักมาจากคราบพลัคซึ่งเป็นฟิล์มจุลชีพที่เกิดขึ้นตลอดเวลาหลังรับประทานอาหารและเครื่องดื่ม หากการแปรงฟันและใช้ไหมขัดฟันไม่ถึงขอบเหงือก คราบจะจับตัวหนาขึ้นจนทำให้เนื้อเยื่อเหงือกระคายและบวมแดงเมื่อเวลาผ่านไป ปัจจัยเสริมที่เพิ่มโอกาสอักเสบได้แก่การสูบบุหรี่ ภาวะเบาหวานที่คุมระดับน้ำตาลไม่ดี การตั้งครรภ์ที่มีการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน ภาวะปากแห้งจากยาหรือพฤติกรรมดื่มน้ำน้อย รวมถึงอุปกรณ์ในช่องปากอย่างเครื่องมือจัดฟันหรือครอบฟันที่ทำความสะอาดยาก ความเครียด นอนดึก และการกินหวานถี่ก็เร่งการสะสมคราบพลัคได้เช่นกัน การรู้ปัจจัยเสี่ยงของตนเองเป็นก้าวแรกสู่แผนดูแลที่ตรงจุดและเห็นผลเร็ว

พฤติกรรมประจำวันเล็กๆ ที่ทำให้เหงือกอักเสบกำเริบ

แปรงฟันเร็วเกินไปหรือละเลยขอบเหงือกโดยเฉพาะด้านในฟันล่าง
ไม่ใช้ไหมขัดฟันหรือแปรงซอกฟันทำให้คราบค้างระหว่างซี่ฟัน
ดื่มเครื่องดื่มหวานหรือกาแฟใส่น้ำตาลถี่ทั้งวันทำให้คราบเกิดเร็ว
นอนดึกต่อเนื่องลดภูมิคุ้มกันของเนื้อเยื่อเหงือก
ใช้น้ำยาบ้วนปากแทนการแปรงจนเข้าใจผิดว่าพอแล้ว

วิธีตรวจเช็กตัวเองแบบง่ายๆ ก่อนพบหมอฟัน

เริ่มจากส่องกระจกและยิ้มกว้างเพื่อดูสีและรูปทรงขอบเหงือก ถ้าเห็นแดงบวมเป็นแนวยาวหรือขอบเหงือกดูบวมปูดกว่าปกติให้จดไว้ หลังแปรงฟันให้สังเกตว่ามีเลือดออกบนแปรงหรือถุยน้ำแล้วมีสีชมพูบ่อยแค่ไหน ลองขูดลิ้นเบาๆ แล้วดมกลิ่นเพื่อประเมินกลิ่นปากว่าหนักเพียงใด ใช้นิ้วคลึงขอบเหงือกอย่างอ่อนโยนเพื่อดูว่ากดแล้วเจ็บหรือไม่ สุดท้ายประเมินพฤติกรรมในหนึ่งสัปดาห์ว่ามีช่วงที่ไม่ใช้ไหมขัดฟันหรือกินหวานถี่เกินไปหรือเปล่า ข้อมูลเหล่านี้จะเป็นประโยชน์มากเมื่อแจ้งทันตแพทย์เพื่อวางแผนรักษา

การวินิจฉัยโดยทันตแพทย์ทำอะไรบ้าง

เมื่อเข้าพบทันตแพทย์จะมีการซักประวัติพฤติกรรมการทำความสะอาด อาหาร ยา โรคประจำตัว และอาการที่คุณสังเกต จากนั้นตรวจในช่องปากเพื่อประเมินคราบพลัค ขอบเหงือก และตำแหน่งที่อักเสบ โดยใช้หัววัดร่องเหงือกเพื่อดูความลึกของร่องและเลือดออกขณะวัด หากสงสัยการลุกลามสู่ปริทันต์อักเสบอาจถ่ายเอกซเรย์เพื่อตรวจระดับกระดูก รองรับฟัน เพื่อวางแผนรักษาเฉพาะราย ผลการตรวจจะบอกได้ว่าควรเริ่มจากขูดหินปูนอย่างเดียวหรือจำเป็นต้องเกลารากฟันเพิ่มเติม และจะเน้นให้คุณปรับเทคนิคแปรงฟันและการใช้ไหมขัดฟันเพื่อป้องกันการเกิดซ้ำอย่างมีประสิทธิภาพ

วิธีรักษาเหงือกอักเสบให้หายและไม่กลับมาเร็ว

แนวทางหลักคือการกำจัดคราบพลัคและหินปูนด้วยการขูดหินปูนร่วมกับการปรับพฤติกรรมทำความสะอาดที่บ้านอย่างจริงจัง หลังรักษาเหงือกมักยุบตัวจากการอักเสบที่ลดลง เลือดออกน้อยลง และกลิ่นปากดีขึ้นภายในไม่กี่สัปดาห์ ในบางกรณีทันตแพทย์อาจแนะนำเกลารากฟันเพื่อทำให้พื้นผิวรากเรียบลดการเกาะของคราบพลัค หากมีภาวะปากแห้งหรืออาการระคายมากอาจให้ใช้น้ำยาบ้วนปากที่มีข้อบ่งชี้เฉพาะช่วงสั้นๆ ควบคู่กับยาสีฟันฟลูออไรด์ การนัดติดตามประมาณสี่ถึงหกสัปดาห์ช่วยประเมินการตอบสนองและปรับแผนให้เหมาะกับพฤติกรรมจริงของคุณ การรักษาที่ได้ผลที่สุดเกิดจากการทำงานร่วมกันของผู้ป่วยและทีมทันตกรรมอย่างต่อเนื่อง

ขั้นตอนขูดหินปูน–เจ็บไหม ใช้เวลานานไหม

การขูดหินปูนใช้เครื่องมืออัลตราโซนิกและเครื่องมือมือร่วมกันเพื่อสลายคราบและหินปูนบนผิวฟันและขอบเหงือก ความรู้สึกโดยทั่วไปคือสั่นๆ และเสียวบ้างในบางจุด หากฟันเสียวหรือหินปูนหนามากทันตแพทย์สามารถใช้ยาชาเฉพาะที่เพื่อลดความรู้สึกไม่สบาย ระยะเวลาโดยประมาณอยู่ที่สามสิบถึงหกสิบนาทีตามปริมาณคราบและความร่วมมือของผู้ป่วย หลังทำควรหลีกเลี่ยงอาหารเผ็ดและร้อนจัดชั่วคราว แปรงเบาๆ เน้นขอบเหงือกต่อเนื่อง และจิบน้ำบ่อยเพื่อลดการระคาย

การดูแลเหงือกที่บ้าน: แปรงให้ถูก–ใช้ไหมให้เป็น

การแปรงให้ได้ผลเริ่มจากแปรงขนนุ่มหัวเล็ก วางขนแปรงทำมุมประมาณสี่สิบห้ากับขอบเหงือกแล้วปัดกวาดสั้นๆ จากขอบเหงือกเข้าสู่ตัวฟัน ทำซ้ำทีละส่วนจนครบทั้งปากอย่างน้อยสองนาที เช้าและก่อนนอน การใช้ไหมขัดฟันทุกวันช่วยกำจัดคราบระหว่างซี่ที่แปรงเข้าไม่ถึง โดยค่อยๆ โค้งไหมรอบคอฟันรูปตัวซีแล้วกวาดขึ้นลงอย่างนุ่มนวล อย่าลืมทำความสะอาดลิ้นและดื่มน้ำมากพอเพื่อลดความหนืดของน้ำลาย สำหรับผู้มีช่องว่างระหว่างฟันหรือใส่เครื่องมือจัดฟันอาจใช้แปรงซอกฟันหรือด้ายร้อยใต้ลวดช่วยเสริม การสม่ำเสมอคือหัวใจสำคัญที่ทำให้เหงือกกลับมาแข็งแรง

เลือกผลิตภัณฑ์ดูแลช่องปากอย่างไรให้เหมาะ

ยาสีฟันฟลูออไรด์เป็นฐานที่ทุกคนควรใช้เพื่อป้องกันฟันผุ แปรงไฟฟ้าอาจเหมาะกับผู้ที่ควบคุมท่าทางการปัดได้ยาก เพราะช่วยคุมแรงและเวลาได้สม่ำเสมอ น้ำยาบ้วนปากควรใช้ตามข้อบ่งชี้ หลีกเลี่ยงการใช้แทนการแปรง และเลือกสูตรที่ไม่รุนแรงต่อเยื่อบุช่องปาก ผู้ที่ปากแห้งควรพิจารณาน้ำยาบ้วนปากและยาสีฟันที่ช่วยคงความชุ่มชื้น และเพิ่มการจิบน้ำระหว่างวันเสมอ ชุดทำความสะอาดที่เหมาะกับคุณจะทำให้การดูแลทุกวันง่ายและเห็นผลจริง

ป้องกันไม่ให้เหงือกอักเสบกลับมา

การป้องกันระยะยาวอาศัยสามเสาหลักคือการทำความสะอาดถูกวิธี อาหารและพฤติกรรมที่สมดุล และการตรวจฟันสม่ำเสมอ เริ่มจากยึดกิจวัตรแปรงฟันเช้าและก่อนนอนร่วมกับไหมขัดฟันทุกวัน ลดการกินหวานติดจุกจิกระหว่างมื้อ และดื่มน้ำเปล่าแทนน้ำหวานเพื่อชะล้างคราบ นอนให้พอและจัดการความเครียดเพราะระบบภูมิคุ้มกันของเหงือกตอบสนองดีขึ้นเมื่อคุณพักผ่อนเพียงพอ สุดท้ายคือนัดตรวจและขูดหินปูนทุกหกเดือนหรือถี่กว่านั้นตามความเสี่ยงส่วนบุคคล การทำตามอย่างต่อเนื่องจะลดโอกาสการกำเริบจนคุณลืมไปเลยว่าเคยมีปัญหานี้

กลุ่มเสี่ยงและกรณีพิเศษ

ผู้ใส่เครื่องมือจัดฟัน ครอบฟัน หรือฟันปลอมถอดได้มีโอกาสเกิดคราบสะสมมากกว่าปกติจึงต้องเพิ่มเครื่องมือเสริมอย่างแปรงซอกฟันหรือไหมชนิดร้อยใต้ลวด ผู้ป่วยเบาหวานควรควบคุมระดับน้ำตาลให้ดีเพื่อให้เนื้อเยื่อเหงือกซ่อมแซมได้เต็มประสิทธิภาพ ผู้ตั้งครรภ์บางรายมีเหงือกไวจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนจึงควรพบทันตแพทย์ตามกำหนดและทำความสะอาดอย่างละเอียด ผู้สูบบุหรี่มีความเสี่ยงอักเสบเรื้อรังและการหายแผลช้าควรพิจารณาโปรแกรมเลิกบุหรี่ร่วมด้วย การปรับตามบริบทของตนเองจะช่วยให้ผลลัพธ์ยั่งยืนและปลอดภัยกว่า

ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับเหงือกอักเสบที่ควรเลิกเชื่อ

ความเชื่อว่ามีเลือดออกเล็กน้อยถือว่าไม่น่ากังวลเป็นความเข้าใจผิด เพราะเลือดออกคือสัญญาณการอักเสบที่ต้องแก้ไข อีกความเชื่อคือใช้น้ำยาบ้วนปากอย่างเดียวพอ ซึ่งจริงๆ แล้วไม่สามารถแทนการแปรงและไหมขัดฟันได้ เรื่องที่พบบ่อยคือกลัวขูดหินปูนเพราะคิดว่าจะทำให้ฟันห่าง ความจริงคือหินปูนหนาที่เคยกองค้ำอยู่ถูกกำจัดออกจึงรู้สึกโล่งขึ้นแต่เหงือกจะแน่นและสะอาดกว่าเดิมในระยะยาว ความเข้าใจที่ถูกต้องทำให้คุณตัดสินใจดูแลได้มั่นใจและไม่เลี่ยงการรักษาที่จำเป็น

เมื่อไหร่ควรรีบพบทันตแพทย์ทันที

หากมีอาการปวดเหงือกมากจนเคี้ยวไม่ได้ เหงือกบวมแดงร้อนร่วมกับมีหนองหรือกดแล้วเจ็บลึก ควรเข้าพบทันตแพทย์โดยเร็วเพื่อตรวจหาฝีเหงือกและรับการระบายหรือยาปฏิชีวนะตามข้อบ่งชี้ หากมีเลือดออกไม่หยุดหรือมีไข้ร่วมกับปวดเหงือกถือเป็นสัญญาณอักเสบที่ต้องประเมินทันที สำหรับผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น เบาหวานหรือรับยากดภูมิ อาการอักเสบเล็กน้อยก็ไม่ควรนิ่งนอนใจเพราะเสี่ยงลุกลามเร็ว การพบแพทย์ทันเวลาจะช่วยลดภาวะแทรกซ้อนและย่นระยะฟื้นตัวอย่างมีนัยสำคัญ

สรุปแผนดูแลเหงือกสำหรับ 2 สัปดาห์แรก

สัปดาห์แรกให้โฟกัสกำจัดคราบด้วยการแปรงให้ถึงขอบเหงือกสองครั้งต่อวัน ใช้ไหมขัดฟันทุกคืน และบ้วนปากด้วยน้ำสะอาดหลังอาหารทุกมื้อ ลดของหวานและเครื่องดื่มน้ำตาลระหว่างมื้อ ส่วนสัปดาห์ที่สองให้รักษาความสม่ำเสมอแล้วประเมินอาการเลือดออกและกลิ่นปากว่าลดลงหรือยัง หากได้รับการขูดหินปูนให้นัดติดตามตามคำแนะนำเพื่อปรับเทคนิคการทำความสะอาดให้เหมาะกับซอกมุมในปากของคุณ บันทึกความเปลี่ยนแปลงง่ายๆ จะช่วยให้เห็นผลและสร้างแรงจูงใจในการดูแลต่อไป

วิธีป้องกันก่อนเหงือกอักเสบ เบื้องต้น

แปรงฟันเช้าและก่อนนอนอย่างน้อยสองนาที เน้นปัดกวาดขอบเหงือกทุกซี่
ใช้ไหมขัดฟันหรือแปรงซอกฟันทุกวันเพื่อลดคราบระหว่างซี่
ลดการกินหวานติดจุกจิกและดื่มน้ำเปล่าบ่อยๆ เพื่อชะล้างคราบ
เลิกบุหรี่หรือเข้าร่วมโปรแกรมเลิกบุหรี่เพื่อลดการอักเสบเรื้อรัง
เปลี่ยนแปรงทุกสามเดือนหรือเมื่อขนบาน และนัดตรวจฟันทุกหกเดือน

คำถามที่พบบ่อย

เหงือกอักเสบหายเองได้ไหม?
หากอาการยังไม่มากและปรับการแปรงกับไหมขัดฟันอย่างเคร่งครัด บางรายดีขึ้นได้ แต่การขูดหินปูนร่วมกับปรับพฤติกรรมจะให้ผลชัดและป้องกันการลุกลามได้ดีกว่า

ทำไมแปรงฟันแล้วเลือดออก ควรหยุดแปรงหรือไม่?
ไม่ควรหยุด เพราะเลือดออกเป็นสัญญาณอักเสบที่ต้องกำจัดคราบให้สะอาด ใช้แปรงขนนุ่มและเทคนิคอ่อนโยนร่วมกับไหมขัดฟัน อาการมักลดลงภายในไม่กี่วันถึงสัปดาห์

ขูดหินปูนทำให้ฟันห่างจริงหรือ?
ความรู้สึกฟันห่างมักเกิดเพราะหินปูนก้อนหนาถูกเอาออก ไม่ใช่การสร้างช่องว่างใหม่ เหงือกจะกระชับและสุขภาพช่องปากดีขึ้นเมื่อคราบถูกกำจัดสม่ำเสมอ

ควรไปขูดหินปูนบ่อยแค่ไหน?
โดยทั่วไปทุกหกเดือน แต่หากมีปัจจัยเสี่ยงเช่นสูบบุหรี่ เบาหวาน หรือคราบขึ้นเร็ว ทันตแพทย์อาจแนะนำให้ถี่กว่านั้นตามสภาพช่องปากของแต่ละคน

คนตั้งครรภ์เสี่ยงเหงือกอักเสบมากขึ้นหรือไม่?
ใช่ การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนทำให้เหงือกไวขึ้น จึงควรแปรงและใช้ไหมอย่างละเอียด พบทันตแพทย์ตามกำหนด และหลีกเลี่ยงของหวานถี่เพื่อควบคุมคราบพลัค

ยาสีฟันหรือน้ำยาบ้วนปากแบบไหนช่วยได้ดีที่สุด?
ยาสีฟันฟลูออไรด์คือพื้นฐานที่ควรใช้ทุกคน น้ำยาบ้วนปากควรใช้ตามข้อบ่งชี้ ไม่ควรใช้แทนการแปรง ผู้ที่ปากแห้งควรเลือกสูตรอ่อนโยนและเพิ่มการดื่มน้ำตลอดวัน

มีวิธีลดกลิ่นปากที่เกี่ยวกับเหงือกอักเสบอย่างไร?
กำจัดคราบพลัคให้ถึงโดยเฉพาะขอบเหงือกและลิ้น ดื่มน้ำมากพอ ลดอาหารหวานและกลิ่นแรง และนัดขูดหินปูนตามกำหนด เมื่อการอักเสบลดลงกลิ่นปากจะดีขึ้นตามลำดับ

ถ้าเหงือกอักเสบบ่อยแม้ดูแลดีแล้ว ควรทำอย่างไร?
อาจมีปัจจัยซ่อน เช่น ช่องว่างลึก ครอบฟันที่ทำความสะอาดยาก ภาวะปากแห้ง หรือโรคระบบอย่างเบาหวาน ควรให้ทันตแพทย์ประเมินเชิงลึกและปรับแผนเฉพาะบุคคล

อ่านเพิ่มเติม: